BAHAGI NG PANANALITA (Part of Speech)

A. PANGNGALAN- nagsasaad ng pangalan ng tao, bagay, pook, hayop at pangyayari

Uri ng Pangngalan:
1. Pambalana- tumutukoy sa pangkalahatang pangalan at isinusulat sa maliit na titik.

 halimbawa: bansa, pangulo

2. Pantangi- tanging pangalan at nagsisimula malalaking titik 

halimbawa: Pilipinas, Pangulong Bongbong Marcos 

B. PANGHALIP- mga salitang humahalili o pumapalit sa mga pangngalan

Uri ng Panghalip:
1. Panao- panghalili sa ngalan ng tao.

halimbawa: siya, ako, sila
2. Paari- nagsasaad ng pagmamay-ari ng tao 

halimbawa:akin, kanila, kanya
3. Pamatlig- ginagamit sa pagtuturo ng anumang bagay 

halimbawa: dito, diyan, ganito
4. Panaklaw- sumasaklaw sa dami 

halimbawa: Isa, marami, lahat

C. PANG-URI- naglalarawan sa Pangngalan at Panghalip

Uri ng Pang-uri:
1. Panlarawan- anyo, laki, lasa, amoy, hugis atbp. 

 halimbawa: Mabango ang bulaklak na rosas.

2. Pamilang- dami o bilang 

 halimbawa: Marami ang napitas na mangga ni Mang Anton.

3. Pantangi- anyong pangngalang pantangi na naglalarawan 

 halimbawa: Pinakagusto ko sa lahat ng Ppop group ay ang SB19.

Kayarian ng Pang-uri:
1. Payak- salitang ugat 

 halimbawa: talino, ganda, sipag

2. Maylapi- kombinasyon ng salitang ugat at panlapi 

 halimbawa: matalino, maganda, masipag

3. Inuulit- Paguulit ng salitang ugat o pang-uring maylapi 

 halimbawa: matalinong matalino, magandang maganda, masipag na masipag

4. Tambalan- binubuo ng dalawang magkaibang salita 

 halimbawa: magandang-araw, silid-aklatan

Kaantasan ng Pang-uri:
1. Lantay- simpleng paglalarawan sa isang pangngalan o panghalip

 Halimbawa: Siya ay matalino.

2. Pahambing- Naghahambing ng katangiang ng dalawang pangngalan o panghalip 

halimbawa: Mas magaling sumayaw si Ken kaysa kay Josh. 

3. Pasukdol- sukdulang paglalarawan o katangiang nakakahigit  

 halimbawa: Pinakamagaling sumayaw si Ken sa grupo ng SB19.

D. PANDIWA- salitang nagsasaad ng kilos o galaw

Aspekto Pandiwa:
1. Perpektibo- naganap na ang kilos
* Katatapos lang- katatapos lang ang kilos/ nagsisimula sa pantig na "ka"
2. Imperpektibo- nagaganap ang kilos
3. Kontemplatibo- magaganap pa lamang ang kilos

E. PANG-ABAY- mga salitang naglalarawan sa pang-uri, pandiwa at kapwa pang-abay

halimbawa: Nagaaral siyang mabuti. F. PANG-UGNAY- salitang ginagamit upang mapagugnay-ugnay ang mga salita

Uri ng Pang-ugnay:
1. Pangatnig- dahil, subalit, ngunit, datapwa't
2. Pang-ukol- ukol sa, ukol Kay, para sa, Laban sa, tungkol sa, tungkol kay
3. Pang-angkop- na, ng, -g

BARAYTI NG WIKA

 1. DAYALEK

• mga salita o paraan ng pananalita ng tao ayon sa kanilang lokasyon heograpikal
• ginagamit sa isang partikular na pook o lugar
• unang wikang nakagisnan sa ating tahanan

Tatlong uri ng Dayalek:

1. Dayalektong Sosyal- nagkakaroon ng antas ang salita ayon sa kalagayan sa buhay o katayuan sa trabaho o lipunan  ng isang tao.

hal. Ibat-ibang katawagan ng salitang kotse sa wikang Tagalog:

       ✔kotse 

       ✔oto 

       ✔ tsekot 

2. Diskretong Dayalek- nakakaapekto ang uri ng lokasyon o heograpiya ng isang lugar sa paggamit ng wika.

 hal. Salitang langgam sa wikang Tagalog at Cebuano:

        ✔ Tagalog- ang langgam ay isang insektong may anim na paa

        ✔ Cebuano- katawagan sa ibon

3. Dayalektal na Baryasyon- may lugar na pareho ang wikang sinasalita ngunit nagkakaiba sa paraan ng pagbigkas. Nagkakaiba sa aksent, punto, o tono ng pagbigkas ng salita.

hal. Ang mga taga Quezon ay gumagamit ng salitang "baga" sa kanilang Tagalog, habang ang mga Batangueño naman ay may matigas na pagbigkas at diin sa mga salitang kanilang ginagamit.

2. ETNOLEK

• wikang ginagamit ng mga katutubo
• Etnolinggwistikang Grupo- tawag sa mga taong may halos pare-parehong pananaw at kultura sa buhay. Sila ang grupo ng indibidwal na di nakakaintindi ng ibang uri ng wika, maliban sa kanilang sariling dayalekto na kanilang nakagisnan.

    Mga Batayan ng Paghahati:

        ✔ Wika

        ✔ Kultura o sistema ng pamumuhay

        ✔ Rehiyon( gawi, tradisyon, ritwal)

    Dalawang Uri ng Wikang Etnolek:

 - Tonal (Chinese, Niponggo, Tibetiians, Burmese, Vietnamese)

 - Stress o Non-Tonal Language (Cham, Khmer, Tagalog, Javanese)

3. SOSYOLEK

•  ginagamit ng isang partikular na propesyon o ng anumang pangkat na kinabibilangan ng mga iba’t ibang indibidwal.

Mga wikang Sosyolek:

 a. Wika ng Beki o Gay Lingo- grupong nais mapanatili ang kanilang pagkakakilanlan

        ✔ hal. charot- joke lang

b. Conyospeak- baryant ng Taglish na may ilang salitang Ingles na inihahalo sa Filipino

        ✔ hal. Let's eat na ngayon!

c. Jologs o Jejemon- nagmula sa salitang “jejeje” na isang paraan ng pagbaybay ng “hehehe” at ng salitang Hapon na “pokemon”. Ito ay nakabatay sa wikang Ingles at Filipino subalit isinusulat nang may pinaghaha-halong numero, simbolo, malaki at maliit na titik. Tinatawag ding jejetyping.

        ✔ hal. I miss you – “iMisqcKyuH”

d. Jargon- natatanging bokabularyo ng partikular na pangkat at may pagkakilala sa kanilang trabaho o gawain.

        ✔ hal. LP (Lesson Plan) - Guro

4. EKOLEK

• mother tongue, unang wika, inang wika
• tumutukoy sa mga salita, kataga o pariralang ginagamit ng bawat miyembro ng pamilya sa loob ng tahanan

✔ hal. Nanay ➡ mom➡ inay ➡ nanay ➡ mudra ➡ mamshie

5. PIDGIN

• pinadaling paraan ng komunikasyon sa gramatika na bubuo sa pagitan ng dalawa o higit pang mga pangkat na walang lenggwahe na karaniwang nakuha sa maraming wika  
• maaaring itayo sa maraming wika 
• makeshift language- ginagamit ng dalawang taong hindi pareho ang wika upang magpatuloy ang kanilang komunikasyon
• karaniwang ginagamit sa kalakalan na may magkaibang gamit ng wika
• nobody's native language

✔ hal. Ikaw bayad muna bago utang ( Magbayad ka muna ng utang mo bago ka umutang ulit.)

6. CREOLE

• unang naging pidgin at kalauna'y naging native o matatag na natural na wika
• Ito ay nailalarawan sa pamamagitan ng isang pare-pareho na sistema ng grammar, nagtataglay ng malalaki at matatag na bokabularyo at nakuha ng mga bata bilang kanilang katutubong wika.

Creolistic o Creology – ito ay pag-aaral ng mga wikang creole at tulad nito ay isang subfield ng linguistics. 

Creolist- ito naman ang taong nakikilahok sa pag-aaral ng creole

✔ hal. Yu ting yu wan, a? – akala mo espesyal ka o ano?

7. REGISTER

• wikang espesyalisadong ginagamit ng isang partikular na domeyn na may tiyak na pagpapakahulugan o isang teknikal na lipon ng mga salita sa isang larangan o disiplina.

    Halimbawa: virus - sa agham/ teknolohiya malware o software na nakakasira ng sistema ng kompyuter at sa medisina naman ay maliit na organismo na nakapagdudulot ng sakit.

       

ANTAS NG WIKA

 ANTAS NG WIKA

• PORMAL- salitang standard dahil hindi kinikilala at ginagamit ng nakakarami

a. Pambansa- wikang kadalasang ginagamit ng pamahalaan, paaralan, aklat pangwika at pangbalarila.

              hal. Ama

b. Pampanitikan/ Panretorika- ginagamit ng manunulat sa kanilang akdang pampanitikan

             hal. Haligi ng Tahanan 

• IMPORMAL- salitang karaniwan, pangaraw-araw, palasak, at kadalasang ginagamit sa pakikipagusap.

a. Lalawiganin- bokabularyong dayalektal

             hal.  Ama- Amay sa Bisaya

b. Kolokyal- may pagkakaltas sa mga letra o titik

             hal. Pare- Pre 

c. Balbal- salitang kalye, mga naeembentong salita

             hal. Ama- Erpat 

          Palabuuan ng mga salitang Balbal:

1. Paghango sa mga salitang katutubo 
 hal. hawot- tuyo( pagkain)  

 
2. Panghihiram sa wikang banyaga 
hal. tisoy- mestizo 

 

3. Pagbabaliktad( buong salita)     
hal. nasnip- pinsan 

 

4. Pagbabaliktad( papantig) 
hal. todits- dito 

 

5. Pinaghalo-halo 
hal. bow lang ng bow- masunurin 

 

6. Iningles 
hal. badtrip- kawalang pag-asa o hopeless sa Ingles 

 

7. Dinaglat( abbreviated category) 

hal. HHWW- Holding Hands While Walking 

 

8. Pagsasalarawan o Pagsasakatangian ng isang bagay 

hal. lagay- tong 

 

 

 

 

 

 

KATANGIAN NG WIKA

 

    1. ANG WIKA AY ISANG MASISTEMANG BALANGKAS

-binubuo ng makabuluhang tunog na kapag pinagsama-sama sa makabuluhang sikwens ay makakalikha ng mga salita ng mga pangungusap. Ang pangungusap ay may straktur na may pagkakahulugan sa paggamit ng wika.  

a. Ponolohiya- pag-aaral ng ponema; ang ponema tawag sa makabuluhang yunit ng binibigkas na tunog sa isang wika. kung pagsasama-samahin ay makakabuo ng salita.

           hal. /a/,/l/,/p/,/p/,/e/  kapag isinaayos ay makakabuo ng salitang papel 

b. Morpolohiya- pag-aaral ng morfema; ang morfema ay tawag sa pinakamaliit na makabuluhang yunit ng salita sa isang wika. Sa wikang Filipino ito ay may tatlong uri:

    Salitang-ugat- lakad, lalaki, upo, inom

    Panlapi- mag-,in-, um-, -an/ -han 

    Ponema- a 

c. Sintaksis- pag-aaral ng sintaks; ang sintaks ay pormasyon ng mga pangungusap. Sa wikang Filipino maaaring mauna ang panaguri sa paksa at posibleng namang pagbalitarin.

    hal.  Maganda ang batang babae.

                   Ang batang babae ay maganda.        

d. Semantika- pag-aaral ng relasyon ng salita sa bawat isa sa iisang pangungusap. Ang ang salitang bumabagay sa iba pang salita ay nagiging malinaw ang nais ipahayag.

           hal. Inakyat niya ang puno.

                 Umakyat siya sa puno.

    2.ANG WIKA AY BINUBUO NG MGA TUNOG

 - sa paggamit ng mabuting wika, pinagsasama-sama ang binibigkas na tunog upang makalikha ng mga salita.

    3. ANG WIKA AY ARBITRARYO

-lahat ng wika ay napagkakasunduan ng mga gumagamit nito. Kung hindi maintindihan ng isang tao ang isang salita o pangungusap ng isang wika, nangangahulugang na hindi siya bahagi o kabilang sa kasunduang pangkaunawaan. Ngunit kung aaralin niya at mauunawaan ito ay nangangahulugang sumasang-ayon siya sa kasunduan ukol sa naturang wika.

    4. ANG WIKA AY MAY KAKANYANAN

-ang lahat ng wika ay may sariling set ng palatunugan, leksyon, at istrukturang panggramatika . May isang komon na katangian ang wika sa ibang wika samantalang may katangian na natatangi sa bawat wika.

    5. ANG WIKA AY BUHAY NA DINAMIKO

-ang patuloy na nagbabago at yumayaman ang wika. nababago ang kahulugan ng isang salita na dumaragdag sa leksyon ng isang wika.

    6. LAHAT NG WIKA AY NANGHIHIRAM 

-humihiram ang wika ng ponema at morfema sa ibang wika kaya't patuloy na umuunlad.

    7. ANG WIKA AT KULTURA AY MAGKABUHOL AT HINDI MAAARING PAGHIWALAYIN

-may pagkakataon na kinakailangang manghiram ng salita sa ibang wika sapagkat hindi komon sa kultura ang wikang patutunguhan.

    8. ANG WIKA AY BAHAGI NG KARAMIHANG ANYO/URI NG KOMUNIKASYON.